Onze werkzaamheden

Klimaatonderlegger

De klimaatonderlegger, een gemeenschappelijk vertrekpunt om belangen te checken aan de feiten van bodem- en watersystemen. Een ideale tool voor gebiedsgericht werken.

De klimaatonderlegger is een gelaagde kaart die klimaat-ruimtelijke relaties legt tussen de ondergrond, water en atmosfeer met daartussen liggend groen, bebouwing en infrastructuur. De relaties tussen de lagen brengen de gebiedstyperende klimaateigenschappen en de systeemsamenhang in beeld. De klimaatonderlegger wordt ook ingezet bij de stads- en landschapsinrichting. Het thema klimaat komt in vrijwel alle werkzaamheden terug.

Kijk voor meer uitleg op www.klimaatonderlegger.nl

Visie

Omgevingsvisie Gilze-Rijen

De uitgangspunten en gidspinrcipes van d openbare ruimte vormen gezamenlijk een ruimtelijk functioneel structuur die ins sterke mate geen is op het optimaal benutten van natuurlijke hulpbronnen en het realiseren van een gezonde, veilige, levendige an aantrekkelijke wijk. Uitgaande van de bestaande historische landschappelijke structuur vind een doorvertaling plaats naar hedendaagse ruimtelijk-functionele structuren die een sterke verwevenheid kent met functies als parkeren, auto en langzaam verkeer ontsluiting, wonen en wooncomfort, waterberging, ecologie en maatschappelijk recreatieve voorzieningen.

Naast de Omgevingsvisie wordt onze kennis ook ingezet bij bijvoorbeeld waterbeheerplannen en gebiedsgerichte aanpakken.

Programma’s

Religieus erfgoed Oudenbosch

Men zegt wel eens dat de echte oude Oudenbosschenaren allemaal een koepel in de kop hebben. Dit groots durven, dromen en doen heeft tot een van de meest markante voorbeelden van religieus erfgoed in de lage landen geleid. Niet zomaar een Basiliek met een koepen, maar een kopie van de Sint-Pieter in het Vaticaan in Rome. Dit religieuze ensemble is in het verleden beschreven al een klein romeins dorp in de lage landen. Een langgekoesterde wens van de gemeente Halderberge die stap voor stap in vervulling raakt, is de opwaardering van dit ensemble van gebouwen en openbare ruimte naar het KlimaatVaticaan van Oudenbosch en de lage landen. In onze aanvraag KlimaatVaticaan van Oudenbosch staat het inhoudelijke thema klimaatadaptatie centraal met als ondersteunende lijn kennis en dialoog.

Omdat de samenhang tussen het ensemble van religieus erfgoed en de landschappelijke setting sterk en specifiek is, vormt het een belangrijke basis voor een plekgebonden klimaatplan. Een klimaatplan dat inzet op het temperen van hitte, droogte en wateroverlast en het versterken van de gezondheid van mens en dier. Een klimaatplan dat ook het historisch gegeven van de aanwezigheid van kwekerijen en tuinen in Oudenbosch een eigentijdse betekenis kan geven. De bijzondere kennis en hortonomie gekoppeld aan de kwekerijen kan worden ingezet om specifiek en klimaatrobuust bomenassortiment en nieuwe vormen van groen te ontwikkelen, ten behoeve van de inrichting van de openbare ruimte van het ensemble van religieus erfgoed in Oudenbosch.

Inzet van de Visieschets en Inrichtingsplannen en daarmee voor de aanvraag van de Erfgoeddeal is om met name deze samenhang; ensemble van religieus erfgoed, landschappelijke setting en hortonomie, een nieuwe eigentijdse betekenis te geven in het vormgeven van een klimaatrobuuste en verblijfsaantrekkelijke openbare ruimte. Een openbare ruimte die het verbindend kader kan vormen voor het ensemble van het religieus erfgoed.

Deze samenhang is te beschrijven aan de hand van drie principes; het zogenaamde ‘drieluik’ van het KlimaatVaticaan:

Cultuurhistorische waarden: behouden en versterken religieuze erfgoed waarde;
Ruimtelijke zonering: behouden en versterken ruimtelijke zones;
Klimaatadaptatie: inzetten op leidende principes klimaatzones.

Voor het drieluik hebben we een raamwerk en methodiek ontwikkelt die de belangrijkste uitgangspunten per luik voor de herontwikkeling van alle deelgebieden beschrijft. Dit raamwerk kan tevens als een toetsingskader gebruik worden, waarbij op een wetenschappelijke manier alle deelgebieden vergelijkbaar behandeld worden. Voor de proeftuin Jan Gielenplein hebben we het raamwerk inhoudelijk uitgewerkt en een voorlopig ontwerp opgesteld.

Met betrekking tot de thema’s religieus klimaatgroen, innovatief parkeren en klimaatonderlegger/machine zien wij een grote meerwaarde in het opzetten van een verdiepend onderzoek. De Waterpoort Academy en de gemeente Halderberge in samenwerking met experts ontwikkelen dit project op drie verschillende manieren: met een leerlijn, een kennislijn en een praktijklijn. Het voornemen in dit project is om lokale kennis van de kwekerijen en vrijwilligers van het Arboretum en Stichting Behoud Basiliek te verbinden met regionale kennishouders. Hierbij wordt de kennis die is opgedaan in de leerlijn veranderd in lesprogramma’s en praktijkonderwijs.

Met een bijdrage door de Erfgoeddeal zullen we de koepel die nu nog in onze kop zit, ook daadwerkelijk kunnen realiseren. Zodat een van de meest markante voorbeelden van religieus erfgoed in de lage landen een duurzame plek in de toekomst krijgt. Het klimaatvaticaan zal een lichtend voorbeeld vormen voor de feestelijke wijze waarop oplossingen voor een gezonder, aangenamer klimaat worden geboden. Door aan een eeuwen oude tradities rond aangenaam religieus geïntroduceerd groen te vertalen naar eigentijdse aangenaam klimaatgroen dat harten raakt.

Ruimtelijke plannen

Schoolpleinen

Het schoolplein van basisschool Sint Jozef in Nederwetten was in 2020 nog een versteende plek voor de kinderen om te spelen. In de zomer was het er enorm warm en bij neerslag kon het schoolplein het water niet goed afvoeren. Daarom is er voor gekozen om het schoolplein te vergroenen. Tegel eruit, groen erin. Zo ontstaat er veel meer uitdagingen voor de kinderen tijdens het spelen in vergelijking met een ‘grijs’ schoolplein. Het schoolplein heeft de naam ‘de Vulkaan’ gekregen. Het concept erachter is dat de kinderen zonder de vloer te raken de overkant moeten bereiken, want de vloer is lava! Dit project is uitgevoerd in samenwerking met de HAS Hogeschool en IVN instituut voor natuureducatie en duurzaamheid.

Om dit schoolplein te kunnen realiseren is er gebruik gemaakt van de subsidie Schoolpleinen van de Toekomst. Om de wensen en eisen van de leraren, buurtbewoners en kinderen in het ontwerp mee te nemen, zijn er verschillende workshops en participatie avonden georganiseerd. Dit project is gerealiseerd.

Geopark Peelhorst en Maasvallei

Geopark Peelhorst en Maasvallei is een uniek stukje Nederland, Waarin breuklijnen in de ondergrond de basis zijn van de uitstraling en kenmerken van het gebied. De breuken hebben een grote invloed op de waterhuishouding in het gebied. Het water stroom van hoog naar laag, maar door de ondoorlatende aardlagen, veroorzaakt door de breuken, wordt het grondwater naar de oppervlakte geduwd. Hierdoor ontstaat het omgekeerde landschap waarbij het op de hoge delen nat is en op de lage delen droog. Door menselijk handelen zijn deze breuken in functie afgenomen, daardoor heeft het gebied last van droogte. De breuken worden hierdoor steeds minder zichtbaar in het landschap.

Het doel van dit project was om een ruimtelijk toekomstbeeld te schetsen van het plangebied Geopark Peelhorst en Maasvallei in 2050, waarbij het natuurlijke systeem als basis is gehanteerd en de identiteit van het gebied versterkt wordt.

Als het natuurlijk systeem het leidende principe gaat worden bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen, kan verdroging worden tegengegaan. Daarom is er een visitekaart ontwikkeld voor Geopark Peelhorst en Maasvallei, waarbij het natuurlijk systeem leidend is. De klimaatonderlegger is hierbij als vertrekpunt gebruikt. Op de visitekaart worden verschillende mogelijke ruimtelijke ontwikkelingen weergegeven. Een voorbeeld hiervan is het reactiveren van het breukensysteem. Door beken trapsgewijs, ondieper en breder te maken, wordt het oxidatieproces gestimuleerd en versnelt dit het aangroeien van de breuk. Hierdoor krijgt de breuk zijn functie terug, waardoor de grondwatervoorraad zal stijgen. Zo zitten er nog tal van andere mogelijke ruimtelijke ontwikkelingen in de visitekaart. Het dient als inspiratie voor toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen die bijvoorbeeld bij klimaatdialogen besproken worden.

Geerpark

De meest duurzame woonwijk van Nederland. Dat predicaat krijgt de toekomstige wijk Geerpark in Heusden. Als het aan de gemeente Heusden ligt tenminste. En aan de Provincie Noord-Brabant, woningcorporatie Woonveste en alle andere betrokkenen, zoals de huidige gebruikers, natuur- en milieuverenigingen, het waterschap en de betrokken landschapsarchitect Thomas Jansen. Allemaal dragen. Met succes Ontwikkelaars, woningbouwverenigingen, ingenieurs en diverse overheids- en onderwijsinstanties zijn de afgelopen jaren op bezoek geweest in Geerpark om de duurzame gebiedsontwikkeling van dichtbij te aanschouwen. Het toekomstige Geerpark kent een rijke historie. Het ligt centraal in de omgeving en sinds mensenheugenis lopen er veel wegen doorheen. Er zijn zelfs overblijfselen gevonden uit de ijzertijd. Sinds veertiende eeuw staat hier kasteel Onsenoort, bewoond door verschillende adellijke families. Begin vorige eeuw werd het kasteel samen met haar landerijen verkocht. In het kasteel zelf vestigde zich een klooster, vanaf 1935 bekend als abdij Marienkroon. De landerijen kwamen in het bezit van boeren uit de streek.

Woningen

Sindsdien werden de vruchtbare gronden gebruikt voor agrarische doeleinden. Ook vestigde zich hier onder meer een graszaadveredelingsbedrijf. Toen dat bedrijf te koop kwam, kocht woningcorporatie Woonveste deze grond om er 400 woningen op te zetten. Ongeveer tegelijkertijd kwam bij de gemeente Heusden een verzoek binnen van Stichting Foculare, de beheerder van de abdij, om van Marienkroon een conferentiecentrum te mogen maken.

Naast de grote cultuurhistorische waarde kent het landschap eveneens belangrijke natuurwaarden en leven er beschermde dier- en plantensoorten. Dit alles bij elkaar vraag om een zorgvuldige ontwikkeling. De gemeente Heusden keek daarom samen met de Provincie Noord-Brabant, Woonveste, Foculare en andere belanghebbenden naar de potentie van het 100 hectare grote gebied. De conclusie: ‘ Er kunnen best meer dan 400 woningen van Woonveste worden gebouwd, als we rekening houden met de bijzondere waarden van deze streek en de kwaliteit ervan waarborgen’.

Proeftuin duurzame gebiedsontwikkeling binnen het programma Mijn Mooi Nederland

Uiteindelijk leidde deze conclusie tot het idee van de duurzame woonwijk met tussen de 730 en 800 woningen. Woonveste en de gemeente tekenden eind 2007 een samenwerkingsovereenkomst om deze te gaan ontwikkelen. De Provincie Noord-Brabant, die dus al op de hoogte was van de mogelijkheden in het gebied, vroeg vervolgen of ze ook mochten participeren. Vanuit haar Integraal Strategisch Milieubeleid ontwikkelt de provincie proeftuinen waarmee ze concreet wil laten zien wat het beleid voor resultaat heeft.

In deze proeftuinen gaan de partners op zoek naar de meest innovatieve manier om duurzaamheid uit te voeren. Geerpark leek daarvoor de uitgelezen mogelijkheid. Dus tekende de provincie, de gemeente en de woningcorporatie in september 2008 een intentieverklaring tot het ontwikkelen van de meest duurzame woonwijk van het land. Het bestemmingsplan volgt in 2010, in 2011 wordt er gestart met bouwen.

‘Alles draait om kennisdeling’

Het geheim van het succesvol uitvoeren van het ambitieuze project, zit ‘m vooral in kennisdeling. Om te beginnen bood de provincie ons en de andere belanghebbenden zeven werksessies aan. Tijdens deze sessies kwam steeds een andere deskundige iets uitleggen over duurzaamheid. Daar lieten wij ons door inspireren om het ambitieniveau van de wijk te bepalen. Dit leidde tot een rapport en een ambitiekaart. Als je die ambities vertaalt naar vijf kernwaarden, zijn dat: leefbaarheid, gezondheid, veiligheid, betaalbaarheid en biodiversiteit.

Honderd jaar

We streven niet naar een puur ecologische wijk, veeleer naar een duurzame. Dat betekent onder meer dat de wijk honderd jaar mee moeten kunnen gaan. Daardoor kunnen we op de lange termijn plannen en onze keuzes daarop afstemmen. Die voor de riolering bijvoorbeeld. Vaak wordt er gekozen voor beton, omdat dat goedkoper is in aanleg. Een keramische is vriendelijker voor het milieu gaat langer mee, maar is duurder in aanleg. In Geerpark zou het echter zomaar kunnen zijn, dat de keramische vanwege de levensduur niet alleen de duurzaamste, maar ook de goedkoopste oplossing is.

Thomas Jansen heeft de duurzame ontwikkeling van woonwijk Geerpark benaderd als een integrale opgave en zich daarbij laten inspireren door specifieke morfologische en cultuurhistorische kenmerken van het plangebied. Een gedegen onderzoek naar landschappelijke, ecologische, economische en recreatieve kwaliteiten van het gebied vormt de basis van het ontwikkelingsplan. Een interactief planproces met opdrachtgever, provincie, deskundigen en belanghebbenden heeft geleid tot draagvlak. Het resultaat is een duurzame landschappelijke hoofdstructuur gebaseerd op een groen-blauwe waterslinger. Het plan creëert mogelijkheden voor zowel het vergroten van de biodiversiteit als nieuwe inkomstenbronnen voor boeren. Groene daken, energieproducerende woningen, het watersysteem en de aansluiting op het recreatieve netwerk in de omgeving zijn voorbeelden van innovatieve duurzaamheid. Daarmee sluit het plan aan op de ambities van de gemeente voor het Geerpark: leefbaar, gezond, veilig, betaalbaar en biodivers.

Kritische succesfactoren

Met alle betrokken partijen overleg voeren. Niet een keer, maar steeds opnieuw. En echt luisteren en oplossingen bedenken. Dat creëert laadvermogen.
Stel voorbeelden. De gemeente privaatrechtelijk een groen dak niet verplicht stellen en Heusden wil dat ook niet. Maar door het geven van voorbeelden en voorlichting, worden mensen gestimuleerd.
Zoek naar creatieve oplossingen om mensen te verleiden actie te ondernemen in de geest van het plan. Denk bijvoorbeeld aan financieringsconstructies waarbij mensen rentekorting krijgen over dat deel van de hypotheek dat wordt besteed aan duurzame investeringen aan hun huis of op hun terrein.
Zoek bewust de juiste deskundigen voor kennisdeling op. Twee weten meer dan een en dan hoef je niet opnieuw het wiel uit te vinden.

Leerpunten

Problemen benoemen tot kwaliteit; ingewikkelde waterstructuur in gebied niet zien als lastig, maar gebruiker als drager voor het landschap.
De regisseur van een plan ook betrekken bij het onderhoud van het landschap. Die partij kan namelijk handelen en aanpassen in de geest van het plan, een willekeurige beheerder kan dat niet.

Voordelen

Als je een groot plan ontwerpt waarin alles in het landschap een plaats krijgt, versterkt de gebruikers elkaar. In dit geval gaat het om bewoners, recreanten, boeren en het historische landgoedje.
Vergroten biodiversiteit. Door rekening te houden met de aanwezige en soms bedreigde diersoorten, maar tegelijkertijd ruimte te creëren voor andere soorten, neemt de biodiversiteit toe.

Boekel

De klimaatonderlegger is het resultaat van een klimaatadaptatieverkenning in relatie tot ruimtelijke eigenschappen en is uiteengezet in kansen en uitdagingen. De kaart toont de opbouw van het Boekelse landschap en de daarbij behorende klimaatschakeringen en de relatie tussen de ondergrond, het menselijk handelen en het veranderende klimaat. Daarmee ontsluit deze kaart informatie die kan worden gebruikt om met elkaar beslissingen voor te bereiden die klimaat-ruimtelijk aansluiten bij wat het klimaatlandschap biedt. De kaart is een gelaagd conditionele benadering waarbij we breed, diep en rond uitdagingen en kansen vertalen naar integraal afgewogen ruimtelijke opgaven. Dat is waar Omgevingswet ons toe uitdaagt.

Hoe is de kaart opgebouwd?

In de kleurschakeringen zit een verloop van roodbruin via geel, groen naar blauw. Roodbruin zijn de hoogste, droogste en meest hittestress gevoelige gebieden. In de toekomst zijn deze gebieden extreem gevoelig voor klimaatveranderingen. Dit uit zich in verstuiving en oxidatie van organische stof met verlies van watervasthoudend vermogen. Dit veroorzaakt een kettingreactie, waarbij de conditie van groen achteruitgaat en oogsten steeds vaker zullen mislukken. Bossen met aan der oppervlakte wortelende soorten, zullen verdrogen en afsterven. De kansen in dit gebied liggen vooral in het omschakelen naar warme teelten en natuur die goed tegen droogte kunnen. Uitdaging in dit gebied is het op peilloden van het grondwater en verder erosie van de bodem tegen te gaan. Daarvoor zal onder andere het humusgehalte in de bodem verhoogd moeten worden. Geel, groen ligt tussen het plateau aan de hoge, constant natte zijde van de Peelrandbreuken. Deze zone kent een constant en bijzonder gunstig klimaat zonder grote schommelingen. Dit als gevolg van een constant grondwaterpeil, een humeuren doorlatende bodem. En klimaatrobuuste zone. De kansen in dit gebied liggen vooral in het benutten van de gunstige klimatologische eigenschappen van de bodem, het water en het groen. De uitdaging is het breuk-klimaatprooi integreren van bouwopgaven waarbij de gunstige klimaat eigenschappen worden versterkt.

Groen ligt aan de drogere en lagere zijde van de breuk. Dit gebied zal in toenemende mate last van droogte gaan ondervinden. De doorlatende zandgrond zorgt dat water hier goed in de bodem kan trekken. Diepwortelend groen zal ook bij een veranderd klimaat goed blijven gedijen. Terwijl ook hier ondiepe wortelaars moeite zullen hebben met het droger wordende klimaat. Hitte is in deze zone, met de nabijheid van een verkoelende breuklijn enerzijds en een koel Aa-dal van de Leygraaf anderzijds, beperkt aan de orde. De kansen in dit gebied liggen vooral in het benutten van de droge, veilige en klimaatgunstige eigenschappen. Ook hier is het de uitdaging om de gunstige eigenschappen te benutten en ontwikkelingen daarop af te stemmen.

Blauw zijn de laagste delen van de gemeente. Hier zijn wateroverlast aan de orde. Een leemhoudende zandgrond zorgt dat het water moeilijker in de bodem kan trekken. Bij het toenemend aantal piekbuien zal hier vaker wateroverlast gaan ontstaan. Tegelijkertijd zijn de wat hoger gelegen gebieden gevoelig voor verhoging van de bodemtemperatuur. Hogere bodemtemperaturen zorgen voor verhoogde bodemactiviteiten, oxidatie en zuurstofstress. Dit kan op termijn een stagnatie in de groei van planten veroorzaken zonder dat er direct sprake is van droogte.

De kansen in dit gebied zijn vooral water gerelateerd. De laagten zijn bij uitstek geschikt om water te bergen. Het slotenpatroon is geschikt om watervoerend-waterbeheer om t buigen naar een waterverdelend en dynamische vorm van waterbeheer. Zodat er beter op klimaatveranderingen ingespeeld kan worden. De uitdaging is het afstemmen van het watersysteem op diverse vormen van landgebruik. Net als op de hoogste delen zal ook in de laagste delen het op termijn onvermijdelijk zijn om klimaatvolgende vormen van grondgebruik te introduceren.

Naast klimaatsonderingen zien we de klimaateffecten van bos, waterlopen, wegen en bebouwing in de kaart weergegeven. Hoe hoger de dichtheid aan de kleur oranje, hoe groter hittestress en wateroverlast als gevolg van versteende ruimte zal zijn. In Boekel is goed te zien, dat het centrum en de gebieden noordwest en zuidoost daarvan, in toenemende mate hittestress en wateroverlast zullen ervaren. Dit wordt versterkt door het ontbreken van robuust groen en sterk versteende oppervlakten. Ook is het hitteaffect van wegen te zien. Hoe fijnmaziger dat netwerk hoe groter het hitte effect op zijn omgeving. De blauw lijnen zijn watergangen. Daarvoor geldt het omgekeerde. Hoe fijnmaziger, hoe gunstiger het effect op het omgevingsklimaat. Tot slot zien we de breuklijnen met de plekken waar de watergangen over/door de breuklijn vallen. De breuklijnen zijn vanwege het continue grondwateraanvoerende karakter, de klimaatregulerende ruggengraat van de gemeente. Ons advies is om ruimtelijke ontwikkelingen op te spannen aan de klimaatregulerende eigenschappen de bovenbeschreven zones.

De Oersprong

De klimaatonderlegger voor Boekel is ingezet voor een prijsvraag om een ruimtelijk plan te ontwikkelen voor de Burgt fase 1b Boekel. Op 21 december 2022 heeft de gemeente Boekel unaniem gekozen voor het plan nul op de meter koopwoningen ‘ De Oersprong’. Met als slogan Wijs(t)wonen in De Burgt. ‘Een doordacht plan met verwijzingen naar de Peelrandbreuk en de hoogtesprongen in het park met unieke overgang van de privetuinen naar het landschap’.

Dit project zal verder uitgewerkt worden in samenwerking met Hendriks Coppelmans, FAAM Architects en Paul van Helvoort. Het plan is optimaal gericht op de Peelrandbreuk en de ligging daarvan, waarbij wijstwater wordt gebruikt voor energieopwekking. De woningen hebben een duidelijke relatie met het omliggende park, waarbij lage erfafscheidingen van tufsteen de relatie met het wijst laat zien. Architectonisch is er gekozen voor lessenaars daken, om de sprongen in het landschap ook terug te laten komen in de bebouwing. Waag een sprong langs de Oerbreuk!

De Oersprong haakt met haar benaderingswijze aan op de tegenstellingen in het landschap hoog-nat en laag-droog. Dit omgekeerd denken biedt nieuwe perspectieven en oplossingsrichtingen met een karakter dat aansluit op de principes van de omgeving op een oereigenzinnige wijze. De Burgt ligt op een splitsing van de Peelrandbreuk en een zijbreuk daarvan. Deze breuken kenmerken zich door een afwisselend droog en nat wijst watermilieu. Wijstwater wordt langs de water-ondoorlatende breuklijnen vanuit de diepten der aarde omhoog gestuwd. Daar waar dit mineraalrijke water in aanraking komt met zuurstof vindt er roestvorming plaats. De chemische eigenschappen van het water zorgen ervoor dat fosfaat en ijzer een roestvorming verbinding aangaan. Hierdoor groeit de breuk zichzelf geleidelijk omhoog in de vorm van roest klonten (ook wel oer genoemd). Dit lijkt op een aaneen klontering van roodbruin geroosterde koffiebonen. Uiteraard mits het wijwater voldoende aan de oppervlakte komt.

Een andere eigenschap van wijstwater is de constante temperatuur van vier graden, in de winter vorstvrij en in de zomer koel. Dit zorgt voor een mild microklimaat. Daarnaast worden voedingsstoffen zoals fosfaat door het ijzer gebonden, waardoor er voedselarme water milieu met hoge natuurwaarden ontstaan. En tot slot stuwen de breuken het land oostwaarts op in terrasvormige plateaus. Ook in het plangebied zijn restanten van deze plateaus zichtbaar. In het verleden zijn veel trapsgewijze hoogteverschillen geëgaliseerd en is de herkenbaarheid van het peelbreuken landschap op veel plekken verloren gegaan.

Breuken- of landherstellend ontwikkelen draagt bij aan het oplossen van opgaven op diverse schaalniveaus. In het verleden is de Peelhorst ontwaterend ingericht. Door het graven van greppels, sloten en het kanaliseren van beken kon het water effectief en snel worden afgevoerd. Daarbij moesten de waterkerende breuken in het landschap worden doorbroken. Dit is zo efficiënt gegaan dat in de loop der tijd, versterkt door toenemende langere perioden van droogte, het grondwater dusdanig is gaan dalen dat er in toenemende mate verdrogingsproblemen zijn ontstaan. Door trapsgewijs af te voeren en sloten en greppels te dempen, kan neerslag meer in de bodem trekken, zoals de breuk stijgen, vermindert het droogteprobleem en zal bijzondere wijstnatuur zich herstellen. De bouw en lalndschapskundige ontwikkeling versnelt dit herstel en zal een gebiedseigen karakteristiek breuk- en wijstwoonmilieu creëren.